Otomatik vites, basitçe otomobilinizin devrini sizin yerinize elektronik bir beynin ayarladığı, günümüzde kullanımı gittikçe artan bir vites çeşididir. Birbirinden farklı teknolojik özellikler gösteren otomatik vitesler çalışma prensibi olarak temelde manuel vitesle aynıdır.
Otomatik vitesler aslında çok uzun zamandır piyasada olmalarına rağmen, erken dönem otomatik viteslerin günümüzdeki konfordan uzak olması, yakıt tüketimini artırması ve aracı satın alırken daha fazla paraya malolması sebebiyle bugüne dek Türkiye'de çok yaygınlaşamamış olsa da; özellikle kalabalık şehirlerde yoğun trafikte yaşattıkları konfor, yakıt tüketiminin de eskiye nazaran daha düşük seyretmesi, giderek daha sorunsuz ve daha masrafsız versiyonlarının piyasaya sürülmesi sayesinde kullanım sayısı hızla artmaktadır.
Yarı Otomatik Vites (Otomatikleştirilmiş Vites): Aslında bunlar kontrolün sizde olması hariç tümüyle manuel vitesle aynıdırlar. Tıpkı manuel vitesler gibi debriyaj kutusunun da olduğu bir çalışma prensipleri vardır ancak bu debriyajın kontrolü sizde değildir. Bu tür otomatikleştirilmiş vitesler kararsız ve sarsıntılı geçişleri sebebiyle otomatik vites konforu yaşatmaktan uzaktırlar.
Tiptronik Vites: Yukarıda değindiğimiz gibi; esasında bu yanlış bir kullanımdır. Halkın genelinin tiptronikten kastı aracın aynı zamanda manuel olarak da kullanılabilmesidir ki günümüzde zaten bunu sağlamayan otomatik vites yok gibidir.
Markalar ve Kullandıkları Otomatik Vites Çeşitleri
Burada tüm markaların otomatik viteslerine yer vermek hayli güç. Ancak en çok kullanılanlardan kısaca bahsedebiliriz.
DSG (Direct Shift Gearbox): Volkswagen grubunun kullandığı çift kavramalı otomatik şanzımandır. Skoda, VW, Audi (dsg'nin audi'deki adı farklı olsa da esasında aynı vitestir), Seat bu şanzımanı kullanır. Yakıt verimliliği ve seri vites geçişleri konusunda haklı bir üne sahiptir.
CVT (Continuously Variable Transmission): Bir çok marka tarafından tercih edilir. Çift kavramalı olmasa da oldukça seri vites geçişleri sağlayan sorunsuz ve uzun ömürlü bir şanzımandır. Yakıt verimliliği konusunda sıkça eleştirilse de sorunsuzluğu sebebiyle günümüzde Honda, Nissan, Renault, Toyota ve pek çok marka bu şanzımanı çeşitli modellerinde kullanır.
MMT (Multi Mode Transmission): Toyota'nın pek çok modelinde tercih ettiği otomatikleştirilmiş (yarı otomatik) şanzıman türü.
TCT: Alfa Romeo'nun kullandığı çift kavramalı şanzıman.
Dualogic: Fiat'ın pek çok modelinde tercih ettiği otomatikleştirilmiş şanzıman.
EDC (Efficient Dual Clutch): Renault'un dizel araçları için geliştirdiği çift kavramalı otomatik şanzıman.
Easytronic: Opel'in kullandığı otomatikleştirilmiş şanzıman.
i-Shift: Honda'nın bir dönem kullandığı otomatikleştirilmiş şanzıman.
ASG: VW Grubunun küçük şehir içi araçlarında tercih ettiği otomatikleştirilmiş şanzıman.
En İyi Otomatik Şanzıman Hangisi?
Böyle bir soruyu doğrudan cevaplamak mümkün değildir. En iyi otomatik vites konusunun tek bir cevabı yoktur. Pek çok farklı şanzımanın birbirine farklı üstünlükleri mevcuttur. Örneğin CVT'ler genel olarak uzun ömürlü ve sorunsuzken yakıt verimliliği konusunda rakiplerinin gerisindedirler. Renault'un dizel araçları için geliştirdiği EDC şanzımanlar çok iyi yakıt tüketim değerlerine sahipken belirli bir torkun (250 nm) üzerine çıkamamaktadırlar. Bunun gibi pek çok örnek vermek mümkün.
Otomatik Vites Üzerindeki Harfler ve İşaretler Ne Anlama Gelir?
Marka ve modele göre değişkenlik gösterse de otomatik vites üzerinde genellikle şu harfler ve işaretler bulunur:
P (Park): Aracınızı tamamen durdurduktan sonra vites kolunu getirmeniz gereken işaret budur. En önemli püf noktası aracınızın zarar görmememesi için tam olarak durmasını sağlamaktır.
R (Reverse): Tıpkı manuel vitesteki R gibidir. Aracınızın geri vitesidir. Geri geri gitmeden önce aracın tamamen durmasını sağlayıp ardından bu konuma getirmelisiniz.
N (Neutral): Otomatik vitesli araçlarda aracı boşa almak için kullanılır. Araç bekler pozisyondayken bu vitese alabilirsiniz (örneğin kırmızı ışık v.s.).
D (Drive): Aracınızı hareket ettirmek için kullanmanız gereken vites konumu budur. Ayağınız frendeyken el frenini indirip kontak anahtarını çevirdikten sonra (ya da güç düğmesine bastıktan sonra) vites kolu D'ye getirilip araca ilk hareketi verilir.
+/- : Pek çok otomatik vites; ayrıca manuel kontrole de izin verir. Bu tür otomatik viteslerde genellikle vites küçültmek ya da büyütmek için +/- işaretleri bulunur. Araç hareket halinde vites kolu uygun konumdayken yapmak istediğiniz eyleme uygun olarak (+) veya (-) konumuna getirerek vitesi büyütebilir ya da küçültebilirsiniz. Vites kolu bu konumda kalmaz, eylemi tamamlayıp tekrar eski yuvasına döner. O konumdayken aracın devir kontrolü özellikle limitlendirilmemişse tümüyle sizdedir.
Bu harf ve işaretlerin dışında otomatik vites türlerine göre farklı işaretler ya da harfler de bulunabilir. Bunlar genellikle aracınızın sürüş modlarını gösterir. Aracınızın kitapçığından ya da satıcıdan bu işaretler hakkında bilgi edinebilirsiniz.
Otomatik Vites Nasıl Çalıştırılır / Kullanılır?
Otomatik vitesli bir aracı çalıştırmadan önce ayağınız mutlaka frende olmalıdır. Ayağınız frendeyken el frenini indirip aracı çalıştırınız, motor sesini duyduktan sonra vitesi D konumuna (veya geri geri gidecekseniz R konumuna) getiriniz. Ayağınızı frenden çektiğinizde araç kendiliğinden ivmelenmeye başlayacaktır. Bundan sonrası gitmek istediğiniz hıza göre gaza ya da frene basmaktan ibaret.
Otomatik Vites Kullanmanın Püf Noktaları
Tıpkı manuel vites kullanırken dikkat edilmesi gereken hususlar olduğu gibi; otomatik vites de en az manuel vites kadar hassasiyet ister. Daha uzun ömürlü ve sorunsuz bir araç sahibi olmak için dikkat etmeniz gereken hususlar şunlardır:
1) Araç hareket halindeyken vites asla P konumuna getirilmemelidir. Aksi takdirde ciddi sıkıntılara yol açabilir.
2) Vites R ve P konumlarına getirilmeden önce aracınızın hareketinin tamamen durması sağlanmalıdır.
3) N gerekmedikçe kullanılmaması gereken bir konumdur. Hatta bir otomatik vites sürücüsü N konumunu tamamen unutsa daha iyidir. Özellikle yokuş aşağı inişlerde N konumuna getirmek ciddi sorunlara sebebiyet verebilir.
4) Araç çalışmadığı durumlarda halk arasında "vurdurmak" diye tabir edilen işlem asla yapılmamalıdır.
5) Otomatik vitesli araçlar yağ konusunda daha hassastırlar. Aracın yağı mutlaka zamanında ve yetkili servis tarafından önerilen şekilde (daha iyisi yetkili serviste) değiştirilmelidir.
Otomatik Vites Hakkında Sık Sorulan Sorular
1) Otomatik vitesler sorunlu mudur, sık sık arıza yapar mı?
Genel-geçer bir cevabı yoktur. Bir çok modelin kronik sorunlu otomatik vitesleri yüzünden böyle bir kanaate varılmışsa da oldukça uzun ömürlü ve sorunsuz otomatik vitesler de mevcuttur. Üstelik gelişen ve ucuzlayan teknoloji sayesinde her geçen gün otomatik vitesler daha da iyileşmekte, sorunsuz hale gelmektedir.
2) Otomatik vitesler yakıt tüketimini artırır mı?
Evet, genel olarak otomatik vitesler menuel viteslere oranla daha fazla yakıt tüketirler. Ancak aradaki fark giderek azalmakta, manuel kadar yakıt ekonomisi sunan otomatik vitesler geliştirilmektedir.
3) Otomatik vitesler sarsıntılı mıdır?
Kesinlikle hayır. Sarsıntılı olanlar otomatik vites değil, otomatikleştirilmiş vitestirler. Çalışma prensipleri manuel vitesle aynıdır. Tam otomatik viteslerin neredeyse tamamı manuel viteslerden çok daha fazla konforlu bir sürüş deneyimi sunarlar.
4) Otomatik vitesler sürüş zevkini öldürür mü? Daha yavaş mıdır?
Kısmen evet ancak günümüzdeki otomatik viteslerin tamamı aynı zamanda manuel kullanıma da izin verdiğinden gerektiğinde sürüş zevkini artırmak ya da ani hızlanmalar için manuel moda geçilip kullanılabilir. Ayrıca çift kavramalı otomatik vitesler sayesinde manuelden çok daha seri vites geçişleri de sunabilmektedir.
Özetle; otomatik vitesler artan trafikle beraber yeni bir otomobil alırken sürücülerin giderek daha fazla tercih ettiği, manuel vitese nazaran çok daha iyi konfor sunan, dikkatli kullanıldığında sorunsuz ve uzun ömürlü olabilen otomobile dair en önemli teknolojik yeniliklerden birisidir. Otomatik vitesli bir araç almadan önce kullanılan vites türünü ve çalışma prensibini öğrenerek kullanım amacınıza uygun olup olmadığını öğrenebilir, gereken koşullara göre kullandığınızda içiniz rahat bir şekilde uzun yıllar kullanabilirsiniz.